- τσάι
- (θέα η σινική και θέα η ασαμική). Αειθαλή δενδρύλλια της οικογένειας των θεϊδών (δικοτυλήδονα), αυτοφυή στο Θιβέτ και στο Aσάμ· καλλιεργείται για τα φύλλα του, που είναι πλούσια σε αρωματικές ουσίες, στο μεγαλύτερο μέρος των τροπικών και υποτροπικών χωρών (Κίνα, Ιαπωνία, Ιάβα, Σρι Λάνκα, Μαλαισία, Νότια Αμερική κλπ.). Τα φυτά αυτά, σε άγρια κατάσταση, φτάνουν ακόμα και τα 10 μ. ύψος, ενώ στις καλλιεργούμενες μορφές, για να γίνεται πιο εύκολη η συλλογή των φύλλων, επιτυγχάνονται ποικιλίες με μεγαλύτερο ύψος 3 μ. Τα φύλλα είναι επαλλάσσοντα, σκουροπράσινα γυαλιστερά, δερματώδη, λεπτώς πριονωτά, λογχοειδή, κοντά (2-5 εκ.) στη θέα τη σινική, πιο ωοειδή και επιμήκη (16-20 εκ.) στη θέα την ασαμική.
Τα άνθη, μασχαλιαία, κρεμάμενα, είναι λευκά ή λευκορόδινα με 5 ωοειδή σέπαλα, 5 πέταλα κυρτά, σαρκώδη, διατεταγμένα σε δύο σπονδύλους και πολυάριθμους κίτρινους στήμονες, που έχουν στη βάση ενωμένα τα νήματα, έτσι που σχηματίζουν ένα πυκνό φτερό· ωριμάζουν κάψουλες τρίλοβες, κρεμάμενες, με 3-4 σπέρματα χωρίς λεύκωμα.
Το τ., δηλαδή αυτό το προϊόν που χρησιμεύει για την παρασκευή του γνωστού ομώνυμου αφεψήματος, αποτελείται από τα φύλλα, που συλλέγονται τρυφερά και ανώριμα από τις νεαρές κορυφές των βλαστών και τα οποία κόβονται σε μικρά κομμάτια και αποξηραίνονται· η συλλογή των φύλλων αρχίζει από το τρίτο έτος της ηλικίας των φυτών.
Στο τ. δίνονται διάφορα εμπορικά ονόματα χωρίς ιδιαίτερη αναφορά προς τις ράτσες που καλλιεργούνται, αλλά συνήθως οι πραγματοποιούμενες διακρίσεις έχουν ως βάση την προέλευση, τον τρόπο συλλογής και επεξεργασίας. Η πιο σπουδαία διάκριση γίνεται ανάμεσα στα λεγόμενα πράσινα τ. και στα μαύρα τ.· τα πρώτα επιτυγχάνονται με απλή αποξήρανση, ενώ τα δεύτερα παρασκευάζονται με ειδική τεχνική: τα φύλλα που συλλέγονται αφήνονται να μαραθούν ώστε να χάσουν το μισό από το νερό τους και ακολούθως υποβάλλονται σε μια διαδικασία ζύμωσης, κατά την οποία μετασχηματίζεται η ταννίνη που περιέχουν και αποκτούν το χαρακτηριστικό υπομελανό χρώμα. H επεξεργασία αυτή γίνεται σε ειδικά ξηραντήρια.
Τα φύλλα του τ. περιέχουν αλκαλοειδή (1-5%), ταννίνη, πρωτεϊνικές ουσίες, γόμμες, ανόργανα άλατα και αρωματικά έλαια.
Ιατρική. Τα φύλλα του τ. περιέχουν ένα πουρινικό αλκαλοειδές, την τεΐνη, που έχει ιδιότητες ανάλογες με εκείνες της καφεΐνης που περιέχεται στον καφέ· η τεΐνη διεγείρει τα ανώτερα νευρικά κέντρα, τη λειτουργία της καρδιάς και τη διούρηση, ενώ δεν έχει καμιά θρεπτική αξία. Σε μερικές χώρες το τ. είναι φαρμακευτικό και χρησιμοποιείται ως τονωτικό της καρδιάς και ως αντίδοτο σε ορισμένες δηλητηριάσεις εξαιτίας του υψηλού περιεχομένου του σε ταννίνη (7,5%). Η κατάχρησή του μπορεί να προκαλέσει διαταραχές παρόμοιες με εκείνες που οφείλονται σε υπερβολική κατανάλωση καφέ (ταχυκαρδία κ.ά.). Το τ. καταναλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο και κατά το μεγαλύτερο μέρος στις χώρες που το παράγουν. Ενώ στις χώρες της Ανατολής χρησιμοποιείται το πράσινο τ., τα φύλλα του οποίου έχουν αποξηρανθεί, στις δυτικές χώρες χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά το μαύρο τ. Το αφέψημα έχει ευχάριστη γεύση και εξαιτίας των ιδιοτήτων του ως τονωτικού συχνά το συστήνουν ως το πρώτο στοιχείο στην επανασίτιση ατόμων που συνέρχονται από μια νόσο.
Τσάι (θέα η σινική): πάνω, άνθη, με τους χαρακτηριστικούς κίτρινους πυκνούς σχηματισμούς των στημόνων τους.
Φυτεία τσαγιού στο Σιχέτ του Μπαγκλαντές. Το τσάι προσφέρει στους καλλιεργητές ένα σταθερό ετήσιο εισόδημα, χωρίς να απαιτεί κοπιαστική καλλιέργεια.
Συλλογή τσαγιού σε φυτεία στην Ινδία (φωτ. ΑΠΕ)
* * *το, Ν1. κοινή ονομασία τού φυτού τεϊόδενδρο2. αφέψημα, ρόφημα που παρασκευάζεται με εμβάπτιση νεαρών φύλλων και φυλλοφόρων οφθαλμών τού παραπάνω φυτού σε βραστό νερό3. (κατ' επέκτ.) απογευματινή συνάντηση κατά την οποία προσφέρονται στους προσκεκλημένους το ρόφημα αυτό και γλυκίσματα4. φρ. α) «μαύρο τσάι» ή «ζυμωμένο τσάι»(τροφ. τεχνολ.) τσάι που παρασκευάζεται από φύλλα τεϊοδένδρου τα οποία έχουν υποστεί ζύμωση για την εμφάνιση τού χαρακτηριστικού αρώματός τουςβ) «πράσινο τσάι» ή «αζύμωτο τσάι»(τροφ. τεχνολ.) τσάι που παρασκευάζεται από φύλλα τού τεϊοδένδρου τα οποία δεν έχουν υποστεί ζύμωση και διατηρούν το φυσικό πράσινο χρώμα τους. γ) «τσάι κολόνγκ» ή «μερικώς ζυμωμένο τσάι»(τροφ. τεχνολ.) τσάι που παρασκευάζεται από φύλλα τεϊοδένδρου τα οποία υφίστανται ζύμωση για μικρότερο χρονικό διάστημα από ό,τι τα φύλλα τού μαύρου τσαγιούδ) «στιγμιαίο τσάι»(τροφ. τεχνολ.) εμπορικό προϊόν που αποτελείται από ευδιάλυτο στο νερό εκχύλισμα τσαγιού και παρασκευάζεται με αφυδάτωση αφεψήματός τουε) «τσάι τού βουνού»(τροφ. τεχνολ.) ελληνικό αφέψημα που παρασκευάζεται από τα άνθη διαφόρων αρωματικών φυτών τού γένους σιδερίτιςστ) «τσάι Τραπεζούντας»(τροφ. τεχνολ.) αφέψημα που παρασκευάζεται από τα φύλλα τού θάμνου Vaccinium arctostaphylos τού γένους βακκίνιο.[ΕΤΥΜΟΛ. < ρωσ. tsăi < κινεζ. ch'a2 (πρβλ. και λ. τέιο). Η λ., στη γεν. τσαγιού, μαρτυρείται από το 1895 στην εφημερίδα Ακρόπολις].
Dictionary of Greek. 2013.
